“Het leven is een eeuwige strijd tussen Eros en Thanatos, de driften die ons willen laten leven en alles kapot willen maken.”
Ik mocht het jaar traditiegetrouw afsluiten als columnist bij het Rotterdams Milieucentrum. En met een weekendcursus van Paul Moyaert achter de rug over de doodsdriften van Freud, dacht ik: doe eens gek, ik schrijf een column over hoe het milieucentrum zich kan wapenen tegen de maalstroom van het bestaan.
Het resultaat zie je hieronder in woord én beeld!
Geen woorden maar driften
Inge Janse / woensdag 20 december 2023
Lieve, lieve mensen.
Ik heb een vraag aan u. Geen makkelijke vraag. Maar wel één die het verschil kan maken tussen leven en dood. De komende 20 jaar van het Rotterdams Milieucentrum liggen in uw handen.
Gun me vijf minuten van uw tijd om uit te leggen wat ik bedoel – en hoe u kunt helpen.
Ik kom net terug van een filosofiecursus over het denken van Sigmund Freud. U weet wel, de man die ons vertelde dat wij als slaven achter onze eigen lusten aan lopen.
Maar Freud kwam later in zijn leven tot nieuwe inzichten. Het gaat helemaal niet om die lustbevrediging. Wat ons echt voortstuwt is Thanatos, onze drift om dood te gaan. De dood is namelijk waar we vandaan komen, en daardoor het uitgangspunt dat de minste energie kost.
Die doodsdrift realiseren we volgens Freud door agressie. Enerzijds is agressie noodzakelijk om onszelf en dat waar we van houden te beschermen.
Maar agressie staat niet ten dienste aan het leven. Het is een kracht op zich die enkel zichzelf dient. Schuur je de dunne laag beschavingsvernis van ons leven, dan slaan we alles kort en klein.
===
Gelukkig is er hoop! Want ook Freud schrok van zijn eigen conclusies. En dus ging hij op zoek naar het tegenwicht voor onze zoektocht naar dood & verderf.
Hij kwam daarvoor uit bij Eros, de liefde, het leven. Eros is bijvoorbeeld de drift achter onze voortplanting. Want, zegt Freud: hoe meer leven we maken, en hoe complexer we dat leven in elkaar zetten, des te meer moeite moeten agressie en de dood doen om het weer af te breken.
Het leven is daarom een eeuwige strijd tussen Eros en Thanatos, de driften die ons willen laten leven en alles kapot willen maken.
===
Wat me brengt bij het Rotterdams Milieucentrum. Dat is zonder twijfel Eros, de levenscheppende en liefhebbende kracht. Al 20 jaar lang zorgen Emile en consorten voor een eindeloze groei van het leven in Rotterdam. De bloemen en de bijtjes op de Dakakker. Waardering voor de stad via groene vogels en pluimen. Ze laten kinderen opleven via educatie, brengen via isolatie het leven terug in tochtige woningen, en bestrijden de hittedood door bomen te planten. Kort en goed, zonder het milieucentrum was de dood allang ingetreden in Rotterdam.
Maar hoe zorgen we ervoor dat het Milieucentrum ook de komende twintig jaar niet ten onder gaat aan de constante agressie van Thanatos, de doodsdrift? Het is namelijk nogal een veelkoppig monster. Neem een politieke bezuiniging die het werk van milieucoaches onmogelijk maakt. Of zijn het ambtenaren, die liever voor een veilig extern bureau kiezen dan voor inhuur van het Milieucentrum.
Het is ook altijd wat.
Die doodsdrift maakt volgens Freud vooral kans als je in de chaos van het bestaan je houvast kwijtraakt. Het leven is een maalstroom van prikkels die te veel en te snel op je afkomen. Wie zich daardoor laat meesleuren, verliest zichzelf, wordt gek, desintegreert.
Dat houvast kan van alles zijn. Voor de een is dat het schilderen van groene vogels, voor de ander het minutieus bijhouden van een dakakker, de derde moet elke week minimaal een kilometer tochtstrips installeren, en een vierde schrijft jaar in jaar uit columns.
Wil het Rotterdams Milieucentrum daarom ook de komende 20 jaar overeind blijven, dan heeft ze ankers nodig. Véél ankers.
Mijn vraag aan u, lieve bezoekers vanavond, is daarom deze: wat is volgens ú het anker waar Emile, Mohamed, Wouter en Marijke zich de komende jaren aan kunnen vasthouden?
Bent u erover uit? Deel dan uw idee, hoe triviaal, abstract of onuitvoerbaar dan ook, met hen. Spreek ze aan bij de borrel, stuur ze morgen een e-mail, schrijf ze mij part een brief. Want bedenk: uw idee kan het verschil tussen het leven en de dood van Rotterdam maken.
Al zes keer mocht ik als columnist mijn opwachting maken tijdens de Groeneconferentie van Milieucentrum Rotterdam. Normaal is het vooral take no prisoners, maar ditmaal is het vooral lofzang en hosanna. En terecht!
Vanavond is het de zesde keer dat ik op uitnodiging van deze licht anarchistische club iets mag zeggen op haar jaarlijkse conferentie. Voorheen deed ik dat altijd over het onderwerp, en dan specifiek het categorische falen van mensen in het algemeen en de politiek in het bijzonder om daar slim mee om te gaan. Onhaalbare klimaatplannen van lokale politieke partijen, stupide campagnes voor de waterschapsverkiezingen, een totaal gebrek aan bomen, en een chronisch tekort aan groen in de stad. 
In mijn nieuwjaarscolumn 2021 voor het Rotterdams Milieucentrum pleit ik voor een Boombond: een boom voor iedere Rotterdam, van je wieg tot je graf. “Aan de vruchten kent men de boom, en dus kennen we hopelijk over een paar jaar aan de bomen ook de stad. Met dank aan de Boombond.”
Het is een prachtige traditie: bij de jaarlijkse Groene Conferentie van Rotterdams Milieucentrum mag ik een column voorlezen. In de beste kerstgeest koos ik voor – zowaar! – een moralistisch pleidooi voor progressief beleid, aan de hand van twee van mijn favoriete citaten: “Iedere verandering is een verslechtering, zelfs een verbetering” en “Effectieve oplossingen zijn niet acceptabel en acceptabele oplossingen zijn niet effectief”.
